19/03/2024

İŞ GÜVENLİĞİ’NDE PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ 1

Selman DOĞAN A SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI

4 Kasım 2015
İş Güvenliği, sadece işyerinde alınacak tedbir ya da kanuni ya da mevzuat çalışmalar olmayıp, bir çok bilim dalı ile KENDİNİ GELİŞTİRMESİ gereken kurallar bütünüdür. İş Güvenliğinin ortak çalışma yapması gereken bilim dalları şöyle özetlenebilir; Fizik, Kimya, Biyoloji, Psikoloji, Sosyaloji, Davranış Bilimleri ve Örgütsel Davranış, Hukuk, Tıp… Bu yazımızda bu bilim dallarından, en önemlilerinden olan, Psikoloji bilimi ile ortak çalışmanın unsuru, Psikososyal Riskleri değerlendireceğim. Psikososyal Riskler İş Güvenliği'nde çok önemli rol oynamaktadır. Çalışanların davranışları ve alışkanlıkları daha geniş olarak psikolojik davranışları; İş Kazaları'nda, çalışma ortamında, işin veriminde, iş tartışmalarında ve çalışanın ailevi ve çevre yaşamında çok gizli ve önemli bir etmen olduğu tartışılmazdır. Bu yazımızda sizlerinde içinde bulunduğu iş hayatının en önemli unsuruna bilimsel bir bakış gerçekleştireceğiz. Psikososyal Risk; İş tasarımının, iş örgütlenmesinin ve yönetiminin ve gerçekleştirildiği toplumsal ve çevresel koşulların psikolojik, toplumsal veya fiziksel hasara yol açma potansiyeli taşıyan boyutlarıdır. Bu nedenle İş Güvenliği Uzmanlığı sadece mevzuat ya da kanun bilgisi olmayıp, bilimin bütün boyutları ile kendini geliştirme ve İş Güvenliği'ne uygulanmasıdır. Bu sayede İş Güvenliği'nde başarının altın anahtarını elde etmiş oluruz.

PSİKOSOSYAL RİSKLERE GENEL BAKIŞ;

KATEGORİ

TEHLİKEYİ BELİRLEYEN KOŞULLAR

İŞİN YAPILDIĞI KOŞULLAR VE İŞ ÇEVRESİ (CONTEXT)

örgütsel kültür ve işlev

İletişim, sorun çözme, kişisel gelişim olanakları yetersiz, örgütsel amaçlar belirsiz.

örgütsel rol

Rol belirsizliği, rol çatışması, kişilerle ilgili sorumluluk.

Kariyer gelişimi

Kariyer durgun ve belirsiz; yetersiz, abartılı kariyer, düşük ücret, iş güvencesiz. İşe verilen toplumsal değer yetersiz.

Karar serbestisi /Denetim

Yetersiz katılım ve iş üzerinde denetimin olmaması.

İşte kişiler arası ilişkiler

Sosyal ve fiziksel yalıtılmışlık, kişiler arası çatışma, üstlerle yetersiz ilişki, yetersiz sosyal destek.

İş / ev çatışması

İş ve evdeki beklentilerin çatışması, evde yetersiz destek, ikili kariyer çatışması.

ILO'nun yaptığı bir araştırmada;

En önemli psikososyal risk etmenleri:

  1. İşsizlik,
  2. İş güvencesinin olmaması,
  3. Düşük ücret,
  4. Vardiyalı çalışma,
  5. Tekdüze (monoton) iş.

ÇALIŞMA HAYATINDA TEHLİKELER;

KATEGORİ

TEHLİKEYİ BELİRLEYEN KOŞULLAR

İŞİN İÇERİĞİ (CONTENT)

İş çevresi ve donanımı

Donanımın ve kuruluşun güvenilirliği, uygunluğu, ulaşılabilirliği, bakım ve onarımı ile ilgili sorunlar.

Görev tanımı

Tekdüze, tekrarlayıcı iş, parçalanmış iş, anlamsız iş, vasıfsız iş, işte belirsizlik.

İş yükü / iş hızı

İşte aşırı ya da yetersiz yüklenme, hızı denetleyememe, yüksek zaman baskısı.

Çalışma Saatleri

Vardiyalı çalışma, değişmez çalışma saatleri, uzun, belirsiz, asosyal iş saatleri.

Stres;

Mühendislik yaklaşımı:

•Kişinin çevresinin kişiye yüklediği yüktür.

Stres kişide olan değil, kişiye olandır.

•Bir semptomlar dizisi değil, nedenler dizisidir.

Sıklıkla geri dönüşümlüdür.

Fizyolojik yaklaşım:

•Selye (1950-56) Biyolojik sistemdeki özgül olmayan değişiklikleri kapsayan özgül bir sendromla ortaya çıkan durum.

1.aşama : alarm durumu

•2. aşama: direnme aşaması,

3. aşama: dışa vurma aşamasıdır.

•Fizyolojik yanıtın tekrarlanması, yoğunlaşması veya uzaması vücuttaki yıpratıcı etkiyi artırır, uyum hastalıklarının ortaya çıkmasına neden olur.

Psikolojik yaklaşım:

Etkileme kuramları:

2. Başa çıkma kuramı:

a)Toplumsal destek arama,

b) Gevşeyerek veya dikkat dağıtarak erteleme,

c) Sorunla baş edebilmeyi sağlayacak yeterliliğe ulaşmak,

d) Sorunu ussallaştırmak,

e) Spirtüel (manevi) mutabakat ile destek sağlamak.

•Psikolojik yaklaşım:

Etkileme kuramları:

3. Bireysel ve grupsal farklılıklar kuramı:

Bireysel farklılıkları yaratan değişkenlerin hem değer biçme sürecinin parçası hem de stres-sağlık ilişkisinin hafifletilmesinde etkili oldukları saptanmıştır.

A tipi davranış:

* Çalışmaya güçlü bir adanmışlık ve kendini işine kaptırma,

•Zaman baskısının farkında olma ve zamana karşı yarışma,

Güçlü bir yarışma duygusu ve belirgin bir saldırgan olma eğilimi.

Korunmasız gruplar; (risk grupları)

Seçme; (stresli olanların işten ayrılması)

Stres Reaksiyonları;

•Fiziksel sonuçlar; akıl sağlığı, kalp, dolaşım, solunum, sindirim, kas iskelet ve bağışıklık sistemlerini de etkilediği; bu etkilerin hormonal sistemin etkilenmesine bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Davranışsal sonuçlar; madde bağımlılığı (sigara, çay, kahve, gıda, alkol, uyuşturucu vb.); uyku bozuklukları, absenteizm.

Akıl sağlığı;

•İşçide zevk almama,

İlgi ve istek azalması,

•Çökkünlük gibi kısa süreli duygulanım ve duygudurum değişikliklerine yol açabilir.

Bunlara sıklıkla etkin sorun çözme davranışları ya da geçici çözüm üretmeye yönelik aşırı hareketlilik veya durgunluk, sıkıntıyı bedene yönlendirme gibi (psikosomatik) yakınmalar eşlik eder.

•Çevresel risk etmenleri süreklileşirse bu değişiklikler kalıcılaşır ve giderek tükenme, psikoz veya depresyon gibi kalıcı bozukluklara dönüşebilir.

Kalp-dolaşım sistemi bozuklukları;

Bu etki strese bağlı hormonal değişikliklerle (adrenalin, noradrenalin ve kortizol) veya stresle birlikte artış gösteren sigara ve içki içme, aşırı ve kötü beslenme gibi sağlıksız davranışlar sonucu ortaya çıkmaktadır.

•Bu durum kan basıncının ve kalp hızının artmasıyla kendini gösterir.

Sindirim sistemi bozuklukları;

Akut stresin mide asit salgısı üzerine değişik etkileri vardır.

•Vardiya sistemi ile çalışanlarda; midede şişkinlik, dolgunluk hissi, geğirme, bulantı gibi yakınmalara yol açan hazımsızlık iş stresine bağlı olabilir.

Ülser olmayan dispepsi, spastik kolon (İBS) gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarının iş stresi ile ilişkili olabildiği bildirilmiştir.

Kas-iskelet sistemi bozuklukları;

•İş stresi ile boyun, omuz, kol ve sırt kaslarında ve eklemlerinde ortaya çıkan yakınmalar arasında ilişki olduğu gösterilmiştir.

Alışılagelmiş monoton işlerdeki semptomlar dikkat isteyen işlerden daha fazla olabilir.

Bağışıklık sistemi:

•İş stresi bağışıklık sistemini zayıflatır ve kişinin bulaşıcı hastalıklara karşı direncini azaltır.

Davranışsal Sonuçlar;

Sigara, çay, kahve, alkol tüketimi ve madde bağımlılığı stresli işlerde, stresle başa çıkma yöntemi olarak artmakta ve yaygınlaşmaktadır. Ancak stres azaltıcı etki kısa erimli olmakta ve bu etki hızla ortadan kalkmaktadır.

• Kafein yoğun çalışma etkinliğinde dayanıklılığı kısa süreli olarak artırmakla birlikte, bu dönemi aşırı yorulmaya bağlı tükenme izler.

Devamı bir sonraki yazımızda…

Sorularınız için: www.selmandogan.com.tr

selmandoganigu@gmail.com

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorum yapan siz olun!

Yorum yazın

İsim (Gerekli)
Yorumunuz (Gerekli)
 

Sayfada yer alan yorumlar kişiye ait görüşlerdir. Yapılan yorumlardan sitemiz hiçbir şekilde sorumlu değildir.

Yazarın diğer yazıları