4 Kasım 2015 |
PSİKOSOSYAL RİSKLERE GENEL BAKIŞ;
KATEGORİ | TEHLİKEYİ BELİRLEYEN KOŞULLAR |
İŞİN YAPILDIĞI KOŞULLAR VE İŞ ÇEVRESİ (CONTEXT) | |
örgütsel kültür ve işlev | İletişim, sorun çözme, kişisel gelişim olanakları yetersiz, örgütsel amaçlar belirsiz. |
örgütsel rol | Rol belirsizliği, rol çatışması, kişilerle ilgili sorumluluk. |
Kariyer gelişimi | Kariyer durgun ve belirsiz; yetersiz, abartılı kariyer, düşük ücret, iş güvencesiz. İşe verilen toplumsal değer yetersiz. |
Karar serbestisi /Denetim | Yetersiz katılım ve iş üzerinde denetimin olmaması. |
İşte kişiler arası ilişkiler | Sosyal ve fiziksel yalıtılmışlık, kişiler arası çatışma, üstlerle yetersiz ilişki, yetersiz sosyal destek. |
İş / ev çatışması | İş ve evdeki beklentilerin çatışması, evde yetersiz destek, ikili kariyer çatışması. |
ILO'nun yaptığı bir araştırmada;
En önemli psikososyal risk etmenleri:
ÇALIŞMA HAYATINDA TEHLİKELER;
KATEGORİ | TEHLİKEYİ BELİRLEYEN KOŞULLAR |
İŞİN İÇERİĞİ (CONTENT) | |
İş çevresi ve donanımı | Donanımın ve kuruluşun güvenilirliği, uygunluğu, ulaşılabilirliği, bakım ve onarımı ile ilgili sorunlar. |
Görev tanımı | Tekdüze, tekrarlayıcı iş, parçalanmış iş, anlamsız iş, vasıfsız iş, işte belirsizlik. |
İş yükü / iş hızı | İşte aşırı ya da yetersiz yüklenme, hızı denetleyememe, yüksek zaman baskısı. |
Çalışma Saatleri | Vardiyalı çalışma, değişmez çalışma saatleri, uzun, belirsiz, asosyal iş saatleri. |
Stres;
Mühendislik yaklaşımı:
•Kişinin çevresinin kişiye yüklediği yüktür.
•Stres kişide olan değil, kişiye olandır.
•Bir semptomlar dizisi değil, nedenler dizisidir.
•Sıklıkla geri dönüşümlüdür.
Fizyolojik yaklaşım:
•Selye (1950-56) Biyolojik sistemdeki özgül olmayan değişiklikleri kapsayan özgül bir sendromla ortaya çıkan durum.
•1.aşama : alarm durumu
•2. aşama: direnme aşaması,
•3. aşama: dışa vurma aşamasıdır.
•Fizyolojik yanıtın tekrarlanması, yoğunlaşması veya uzaması vücuttaki yıpratıcı etkiyi artırır, uyum hastalıklarının ortaya çıkmasına neden olur.
Psikolojik yaklaşım:
•Etkileme kuramları:
2. Başa çıkma kuramı:
a)Toplumsal destek arama,
b) Gevşeyerek veya dikkat dağıtarak erteleme,
c) Sorunla baş edebilmeyi sağlayacak yeterliliğe ulaşmak,
d) Sorunu ussallaştırmak,
e) Spirtüel (manevi) mutabakat ile destek sağlamak.
•Psikolojik yaklaşım:
•Etkileme kuramları:
3. Bireysel ve grupsal farklılıklar kuramı:
Bireysel farklılıkları yaratan değişkenlerin hem değer biçme sürecinin parçası hem de stres-sağlık ilişkisinin hafifletilmesinde etkili oldukları saptanmıştır.
A tipi davranış:
* Çalışmaya güçlü bir adanmışlık ve kendini işine kaptırma,
•Zaman baskısının farkında olma ve zamana karşı yarışma,
•Güçlü bir yarışma duygusu ve belirgin bir saldırgan olma eğilimi.
Korunmasız gruplar; (risk grupları)
Seçme; (stresli olanların işten ayrılması)
Stres Reaksiyonları;
•Fiziksel sonuçlar; akıl sağlığı, kalp, dolaşım, solunum, sindirim, kas iskelet ve bağışıklık sistemlerini de etkilediği; bu etkilerin hormonal sistemin etkilenmesine bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.
•Davranışsal sonuçlar; madde bağımlılığı (sigara, çay, kahve, gıda, alkol, uyuşturucu vb.); uyku bozuklukları, absenteizm.
Akıl sağlığı;
•İşçide zevk almama,
•İlgi ve istek azalması,
•Çökkünlük gibi kısa süreli duygulanım ve duygudurum değişikliklerine yol açabilir.
•Bunlara sıklıkla etkin sorun çözme davranışları ya da geçici çözüm üretmeye yönelik aşırı hareketlilik veya durgunluk, sıkıntıyı bedene yönlendirme gibi (psikosomatik) yakınmalar eşlik eder.
•Çevresel risk etmenleri süreklileşirse bu değişiklikler kalıcılaşır ve giderek tükenme, psikoz veya depresyon gibi kalıcı bozukluklara dönüşebilir.
Kalp-dolaşım sistemi bozuklukları;
•Bu etki strese bağlı hormonal değişikliklerle (adrenalin, noradrenalin ve kortizol) veya stresle birlikte artış gösteren sigara ve içki içme, aşırı ve kötü beslenme gibi sağlıksız davranışlar sonucu ortaya çıkmaktadır.
•Bu durum kan basıncının ve kalp hızının artmasıyla kendini gösterir.
Sindirim sistemi bozuklukları;
•Akut stresin mide asit salgısı üzerine değişik etkileri vardır.
•Vardiya sistemi ile çalışanlarda; midede şişkinlik, dolgunluk hissi, geğirme, bulantı gibi yakınmalara yol açan hazımsızlık iş stresine bağlı olabilir.
•Ülser olmayan dispepsi, spastik kolon (İBS) gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarının iş stresi ile ilişkili olabildiği bildirilmiştir.
Kas-iskelet sistemi bozuklukları;
•İş stresi ile boyun, omuz, kol ve sırt kaslarında ve eklemlerinde ortaya çıkan yakınmalar arasında ilişki olduğu gösterilmiştir.
•Alışılagelmiş monoton işlerdeki semptomlar dikkat isteyen işlerden daha fazla olabilir.
Bağışıklık sistemi:
•İş stresi bağışıklık sistemini zayıflatır ve kişinin bulaşıcı hastalıklara karşı direncini azaltır.
Davranışsal Sonuçlar;
•Sigara, çay, kahve, alkol tüketimi ve madde bağımlılığı stresli işlerde, stresle başa çıkma yöntemi olarak artmakta ve yaygınlaşmaktadır. Ancak stres azaltıcı etki kısa erimli olmakta ve bu etki hızla ortadan kalkmaktadır.
• Kafein yoğun çalışma etkinliğinde dayanıklılığı kısa süreli olarak artırmakla birlikte, bu dönemi aşırı yorulmaya bağlı tükenme izler.
Devamı bir sonraki yazımızda…
Sorularınız için: www.selmandogan.com.tr
selmandoganigu@gmail.com
Henüz yorum yapılmamış. İlk yorum yapan siz olun!